1071 Malazgirt Savaşı'na Giden Yolda Oğuzlar ve Göçleri




OĞUZLAR VE GÖÇLERİ 

Selçuklular Öncesi Anadolu'ya Yapılan Türk Akınları

Göçebe Türklerin yaptığı akınlar çerçevesinde esasen Anadolu’ya yapılan ilk akınların Selçuklular tarafından yapılmamış olduğunu hatırlatmak, Türk tarihinin doğru anlaşılması bakımından önem arz eder.

Selçukluların Anadolu’yu fethetmelerinden yaklaşık altı yüzyıl elli yıl önce Anadolu’ya ilk Türk akınları Avrupa Hunları olarak da bildiğimiz Batı Hunları tarafından gerçekleştirilir. Batı Hunları, Kursık ve Basık adındaki iki komutan tarafından önce Erzurum’a, devamında Fırat Havzası üzerinden Halep’e kadar ilerleyerek yağma faaliyetlerinde bulunurlar. Bu akınlar 398 yılında son bulur. Hun akınlarından sonra miladi 508 yılında hakimiyet alanlarını Doğu Avrupa’ya doğru genişleten Sabirler, Sasanilerle ittifak yapıp, Bizans İmparatorluğu'nun topraklarına akınlar düzenleyerek bu imparatorluğun Kafkasların güneyine kadar olan topraklarını ele geçirip Kayseri Konya ve Ankara’da şiddetli yağmalar yaparlar.[1] Buradaki mesele kimin önce geldiği üzerine değildir. Buradan anlaşılması gereken mesele, özellikle Malazgirt Savaşı’ndan sonra Selçukluların Anadolu'ya geliş amaçlarının yağma faaliyetlerinden daha çok yerleşmek ve yayılmak olduğunun idrak edilmesidir. Selçuklu akınları anlaşılacağı üzere diğer Türk akınlarının aksine kuzeyden değil, İran sahası üzerinden gerçekleşir ve zamanla çok geniş Türkmen gruplarını içine alan kitlesel bir göç haline gelir. Ayrıca Selçuklu göçlerinden önce Anadolu'ya yönelik gerçekleşen Türk akınlarının kalıcı bir niteliğe sahip olmadıkları da açıktır.

Oğuzlar ve Selçuklular

Göçebe Türk topluluklarından biri olan Oğuzlara ilk defa VII. yüzyıla tarihlendirilen Yenisey Yazıtları'nda rastlanılır. Oğuzlar kitabede şu şekilde geçer:

1-     Er erdemi atım tabdım erdemi… (üçün ?)

2-     Öz Yiğen Alp Turan Altı Oğuz budunda üç yegirmi (yaşımka) adırıldım

3-     Beg erikime sizime adırıldım.[2]

Oğuzlar, X. yüzyıla geldiğimizde Hazar Denizi’nin doğusundan Seyhun’un orta bölgelerine kadar olan bölgede yaşamışlardır. Bu sahada feodal bir yapıya sahip olan Oğuz Yabgu devletini meydana getirirler. Oğuz Yabgu Devleti, ortaklaşa sorumluluk anlayışı üzerinden yönetilen ve baştaki yabgunun* tek başına söz söyleyemediği bir sistem dahilinde yönetilmekteydi.[3] Bu dönemde Oğuzlar Üçok ve Bozok olarak iki kol halinde teşkilatlanarak varlıklarını devam ettiriyorlardı.[4] Dukak’ın soyundan gelen Selçuklular'ın ise, Üçok kolunun Kınık boyuna mensup olduğu bilinmektedir.[5] İslamiyet’in Türkler arasında kitleler halinde benimsenmesi takriben X. yüzyılın ikinci yarısından itibaren gerçekleşir. 960 yılında Müslüman Karahanlı hakimiyet alanında yaşadıkları düşünülen Yağma, Çiğil, Tuhsı ve Karluk Türklerinin İslam dinini kabul ettikleri görülür. Yine aynı tarihlerde Oğuzlar arasında da İslamiyet’in yayılmaya başladığı görülmekle beraber hâkim din oluşu ancak XI. yüzyıldan itibaren gerçekleşir.[6] Bu tarihe kadar Oğuzlar, Göktürkler zamanında olduğu gibi şamanik inançlarını sürdürürler. Bu inanç sistemi, ‘‘tek Tanrı’ya’’ bağlı olunan, uçmak (cennet) ve tamu (cehennem) gibi fikirleri içinde bulunduran bir yapıya sahiptir.[7]

Selçuk’un babası Dukak da henüz büyük kısmı İslam’ı benimsememiş Oğuz Yabgu Devleti’nde sûbaşı görevinde bulunuyordu. Devlet içinde idari, siyasi ve askeri nüfusa sahip olan Dukak, cesareti, kuvveti ve ileri görüşlülüğü gibi yeteneklerinden dolayı ‘‘Temür- Yalığ’’* (demir yaylı) olarak anılırdı. Dukak’ın devlet kademesindeki mevkiine rağmen Selçukluların soy şeceresi daha ileri gitmemektedir.[8] İlerleyen yıllarda Selçuk da babası gibi devlet kademesinde ilerleyerek sûbaşı görevine yükselir. Ancak Selçuk'un yükselişi her zaman kendi adına olumlu ilerlemez. Selçuk'un bütün askerlere komuta etmesi ve yabgunun huzuruna destursuz girip çıkıyor olması gibi sebeplerden rahatsız olan bazı üst zümreler, onun hakkında dedikodular çıkarmaya başlarlar. Özellikle Yabgu'nun eşinin Selçuk’un öldürülmesi konusunda diretmesi ve durumun giderek kötüye gitmesi üzerine Selçuk can haliyle Cend şehrine doğru hareket etme kararı alır.[9]

Selçuk’un Cend’e göçü, Selçuklular için bir milat olarak kabul edilebilir çünkü daha büyük işlerin yapılması yolunda atılan ilk adımdır. Buna karşılık, Büyük Selçuklu Devleti'nin kuruluşunun Selçuk Bey’den birkaç on yıl sonra gerçekleşmiş olduğunu unutmamak gerekir. Henüz yeni geldikleri bir bölgede hemen devlet ilan etmeleri de olağan değildir. Ayrıca, Selçuk'un ve beraberindekilerin Cend’e geldiklerinde içinde bulundukları yeni muhitin tesirinde kaldıklarını söylemek yanlış olmayacaktır. Zira, Selçuk içinde bulundukları halkın dinine girmemeleri halinde sürgün edilmiş küçük bir topluluk olarak kalacaklarının farkına varır. Bu sebeple, bölgeye geldiğinde Cend’in Müslüman valisinden* kendilerine İslamiyet’i öğretmeleri için bir din adamı göndermesini talep eder.[10]

-Temren



KAYNAKÇA/DİPNOTLAR

[1] Ali Sevim, Anadolu’nun Fethi: Selçuklular Dönemi, Ankara, 2020, s. 27- 28.

[2] Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri- Boy Teşkilâtı – Destanları, Ankara, 1972, s. 3.

* Tam manasıyla yetki sahibi olmamasına karşılık çıkar birliği amacıyla bir araya gelen boylar federasyonunun yönetim hiyerarşisinin en tepesinde bulunan idareci.

[3] Köymen, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara, 2019, s. 27.

[4] Erdoğan Merçil, Büyük Selçuklu Devleti, İstanbul, 2021, s.13.

[5] Cihan Piyadeoğlu, Büyük Selçuklular: Yeni Bir Devrin Başlangıcı, İstanbul, 2022, s. 15.

[6] Sümer, a.g.e., s. 50- 51.

[7] Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk- İslam Medeniyeti, İstanbul, 2014, s. 63.

*Kuvvet ve cesaretleri sebebiyle ön plana çıkan kişileri onurlandırmak için kullanılan bir unvan.

[8] Abdülkerim Özaydın, ‘‘Selçuk Bey’’, DİA, c. XXXVI, 2009, s.364.

[9] Piyadeoğlu, a.g.e., S.17.

* Selçuk’un Cend’e geldiği sıralarda şehrin Oğuz Yabgu devletine bağlı, halkının önemli bir kısmının Müslüman olduğunu unutmamak gerekir.

[10] Mehmet Altay Köymen, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, c. I, Ankara, 2021, s. 20-21.

Yorum Gönder

Daha yeni Daha eski